Merhaba, bilimsel bir merakla…
Bugün sizlerle, köklü bir kurum olan Gülhane Askeri Tıp Akademisi’nin (GATA) neden kapandığına dair hem tarihsel hem de sağlık‑politik bir bakış açısıyla ilerleyeceğiz. Bu yazıda “ne oldu da kapandı?” sorusunun ötesine geçip “neden”lerine odaklanacağız; işlem süreçleri, sistem değişimi ve sonuçları birlikte irdeleyeceğiz.
—
Gülhane Askeri Tıp Akademisi’nin tarihsel önemi
GATA, Osmanlı’daki ve Türkiye Cumhuriyeti’ndeki askeri tıp eğitiminin önemli merkezlerinden biri olarak hizmet vermiştir. ([Türk Maarif Ansiklopedisi][1]) Uzun yıllar boyunca askerî hekimlik, cerrahi müdahaleler, araştırma‑geliştirme faaliyetleri bu kurum üzerinden yürütülmüştür. Dolayısıyla kapanması sadece bir kurumun kapanması değil, ders alınması gereken sağlık ve güvenlik politikalarının da değişim işareti sayılabilir.
—
Kapanma kararı: ne, ne zaman ve nasıl?
GATA’nın askeri statüsünün sona ermesinin temel dönüm noktası, 15 Temmuz 2016 tarihli darbe girişimidir. Ardından ertesi günlerde çıkarılan ve kurumların sivil yönetime devrini içeren düzenlemeler gündeme gelmiştir. ([Sputnik Türkiye][2])
Resmî olarak, 31 Temmuz 2016’da çıkarılan 669‑sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile GATA ve bağlı askerî hastaneler, Sağlık Bakanlığı’na bağlanmış; askerî statüsü kaldırılarak sivil kurumlara dönüştürülmüştür. ([İstanbul Tabip Odası][3]) Eğitim‑araştırma faaliyetleri tamamen kapanmamış olsa da, askerî yönetsel çerçevesinin sonlandığı kabul edilebilir.
—
Bilimsel lensle “neden kapandı?” sorusunun analizi
1. Güvenlik ve yönetim odaklı nedenler
Bu değişimin birincil motivasyonu, darbe girişimi sonrası askeri kurumların sivil denetime alınması ihtiyacıydı. Kurumsal devri, askerî‑sivil sağlık sistemleri arasındaki ilişkiyi dönüştürme amaçlı bir reform olarak değerlendirilmiştir. ([Cumhuriyet][4])
2. Sağlık hizmetleri entegrasyonu ve kaynak yeniden yönlendirme
Askerî hastaneler ve GATA gibi kurumlar, uzun yıllar askerî personele özel sağlık hizmeti verdi. Ancak devrin ardından bu kurumların sivil sağlık sistemine dahil edilmesiyle “aynı kaynakların farklı fayda alanlarına yönlendirilmesi” gündeme gelmiştir. Bazı uzmanlar bunun hem fırsat hem risk taşıdığını dile getirmiştir. ([Veryansın TV][5])
3. Askerî tıp uzmanlığı ve kayıp riskleri
Analizler, askerî hekimlik ve harp cerrahisi gibi “özgün uzmanlık alanlarının” bu değişimin ardından zayıflatıldığı yönünde uyarılar vermektedir. Örneğin, askeri cerrah sayılarının ciddi şekilde düştüğü ve bu tür uzmanlıkların “sivil hastane” ortamında aynı şekilde işlev görmesinin zorlaştığı ifade edilmiştir. ([tipdunyasi.dr.tr][6])
4. Kurumsal yeniden yapılanma ihtiyacı
GATA’nın kapatılması değil ama statüsünün dönüşmesi, aslında bir yeniden yapılanma çabası olarak da yorumlanabilir. Kurumun askerî kimliğiyle sivil kimliği arasında köprü kurma süreci; tıp eğitimi, araştırma faaliyetleri, asker‑sivil sağlık hizmetleri entegrasyonunu yeniden ele alma fırsatı doğurmuştur. Ancak bu geçişin sancılı olduğu da belirtilmiştir. ([Bianet][7])
—
Ne değişti, hangi etkiler gözlemlendi?
GATA ve bağlı askerî hastaneler sivil sistemi içine dahil edildi; adı Gülhane Eğitim ve Araştırma Hastanesi olarak değişti. ([Vikipedi][8])
Askerî sağlık personeli sayısında ciddi azalma yaşandığı, bu durumun özellikle sahra sağlık hizmetleri ve deprem/afet durumlarında “hazırlık kapasitesi” açısından risk oluşturabileceği vurgulanmıştır. ([tipdunyasi.dr.tr][6])
Eğitim‑araştırma alanında askerî tıp geleneklerinin gündemde yeniden tartışıldığı; kurum devrinin ardından “askerî tıbbın geleceği ne olacak?” sorusunun önem kazandığı gözlenmiştir. ([Tsk Personeli][9])
—
Tartışma için merak uyandıran sorular
Bir askeri sağlık kurumu sivil yönetime devredildiğinde “askerî uzmanlık” düzeyinde ne kadar kayıp yaşanabilir?
Askerî ve sivil sağlık sistemleri entegrasyonu avantaj mı, yoksa riskli bir yapı değişimi mi?
Eğitim‑araştırma bağlamında, askerî kurumların sağladığı özel imkânlar sivil kurumlara aktarılabilir mi, ya da aktarılmalı mı?
Türkiye gibi güvenlik odaklı coğrafyalarda askeri tıp kurumlarının varlığı stratejik bir gereklilik mi yoksa artık farklı bir model mi uygulanmalı?
—
Sonuç
GATA’nın askeri statüsünün sona ermesi, sadece kurum adının değişmesi değil; sağlık hizmetleri, askerî‑sivil sınırları ve tıp eğitimi bağlamında önemli bir kırılma noktasıdır. Bilimsel bir değerlendirmeyle bakıldığında, bu dönüşüm hem avantajlar hem dezavantajlar barındırmaktadır. Özetle: “neden kapandı?” sorusunun cevabı yalnızca yönetimsel değil, sistematik bir yeniden yapılanma ihtiyacında gizlidir.
Bu konu üzerine sizin görüşleriniz neler? Özellikle “askerî sağlık kurumları ne kadar olmalı?” ya da “askeri tıp uzmanlığı sivil sistemde yeterince sürdürülebilir mi?” gibi sorularla tartışmayı açabiliriz.
[1]: “GÜLHANE ASKERÎ TIP AKADEMİSİ (GATA) | Türk Maarif Ansik”
[2]: “GATA ve askeri hastanelerin yeniden açılması gündemde: ‘Zararın …”
[3]: “Gülhane’nin Devri İptal Edilmelidir! – İstanbul Tabip Odası”
[4]: “Askeri hastaneleri kapatan iktidar sonunda hatasından dönme sinyali …”
[5]: “GATA ve asker hastaneleri neden kapatıldı/ açılmadı?”
[6]: “Askeri Hastanelerin Yeniden Açılmaları Gündemde – Tıp Dünyası”
[7]: “Gülhane Askeri Tıp Akademisi’nin ve Asker Hastanelerinin Kapatılması …”
[8]: “Gülhane Training and Research Hospital”
[9]: “Kapatılan Gülhane Askeri Tıp Akademisinin Yeniden Kurulması”